Romantik

In de eerste decennia van de 19e eeuw ligt een artistiek-filosofische beweging die bepalend zal worden voor de identiteit van Duitsland: de Romantiek. Temidden van stormachtige politieke ontwikkelingen (Napoleons veroveringen, de vrijheidsoorlogen, het Weens Congres) zet een generatie “Dichter und Denker” zich af tegen de “onttovering van de wereld” van de afgelopen eeuw en proclameert vrijheid van het individu, de verbeelding en het gevoel. “De wereld moet geromantiseerd worden,” roept de geniale dichter Novalis uit, en de ‘Romantiker’ doen dat, door in gedichten, fantastische vertellingen, sprookjes en filosofische speculaties een hemelbestormende, wonderlijke en dikwijls angstaanjagende wereld te scheppen. Hun werk wordt de roem van Duitsland, hun invloed strekt zich uit tot vandaag: het “romantische“ is een tijdloos begrip geworden.

De romantische erfenis heeft voor Duitsland echter ook een schaduwzijde: onmiskenbaar bevat ze kiemen die een catastrofale uitwerking hebben gehad op de Duitse cultuur. Ideeën omtrent een superieur “Deutschtum”, rassenwaan die intellectueel en quasi-wetenschappelijk werd onderbouwd: Duitslands vatbaarheid voor het nationaal-socialisme is slechts mogelijk geweest dankzij het romantisch idealisme dat begonnen is als Duitslands trots. Niet voor niets heeft Rüdiger Safranski zijn studie Romantik als ondertitel gegeven: “eine deutsche Affäre”.

Onderwerpen van mijn lezingen/cursussen

à Werken:
Sturm und drang, Voorloper van de Romantik
          Johann Gotfried Herder, Journal meiner Reise im Jahr 1769
          Friedrich Schiller, Über die Ästhetische Erziehung des Menschen
          Johann Wolfgang von Goethe (zie aldaar)
Früh-Romantik (Jenaer Romantik)
          Friedrich Schlegel, Arthenaeum-Fragmente
          Novalis, Hymnen an die Nacht - Heinrich von Ofterdingen - Athenaeum-Fragmente
          Johann Gottlieb Fichte, Reden an die Nation - Grundlagen der gesamten Wissenschaftslehre
          Ludwig Tieck & Wilhelm Wackenroder, Herzensergießungen eines kunstminnenden Klosterbruders
          Ludwig Tieck, Der blonde Eckbert - Der gestiefelte Kater
Hoch-Romantik (Heidelberger Romantik)
          Clemens Brentano & Achim von Arnim, Des Knaben Wunderhorn
          Jacob & Wilhelm Grimm, Kinder- und Hausmärchen
          Clemens Brentano, gedichten - Geschichte vom braven Kasperl und dem schönen Annerl
          Josep von Eichendorf, Gedichte (o.a. Wünschelrute, Mondnacht) - Aus dem Leben eines Taugenichts
          Adelbert von Chamisso,  Peter Schlemihls wundersame Geschichte
          Friedrich Hölderlin, gedichten (o.a. Hälfte des Lebens)
Spät-Romantik
          E.T.A. Hoffmann, Der goldne Topf - Nachtstücke - Lebensansichten des Katers Murr
          Heinrich Heine, o.a. Die romantische Schule (zie aldaar)
Romantisch patriottisme:
          Theodor Körner, Leyer und Schwert (o.a. Lützows wilde, verwegene Jagd)
          Ernst Moritz Arndt, Vaterlandslied (Der Gott, der Eisen wachsen ließ)
          Friedrich Rückert, Geharnischte Sonnette
          Max Schneckenburger, Die Wacht am Rhein

à Historische achtergronden:
          revolutie, oorlog en restauratie in Europa: Franse Revolutie - Napoleon - Weens Congres
          bevrijdingsoorlogen – opkomst van het Duits nationalisme - Burschenschaften

à De romantische erfenis:
          het deutsche Reich (1871) als “hochtechnisierte Romantik”
          Richard Wagner en de Duitse mythe
          Friedrich Nietzsches pleidooi voor het dionysische
          Neu-Romantik: George – Von Hofmannsthal – Rilke
          “Ideen von 1914” – Thomas Mann
          de nazi-ideologie (Hitler – Rosenberg)